Trong thế giới đầu cơ nghiệt ngã và vô tình, bạc bẽo và không khoan nhượng, đầy cơ hội và lắm cạn bẫy, cho tới nay có không ít nhà đầu cơ lưu danh muôn thủa về thành công và thất bại, may mắn và bi kịch, nổi tiếng và tai tiếng, nhưng lại rất hiếm nhà đầu cơ trứ danh chết trong giàu sang, lại có quyền uy đối với giới chính trị và chức sắc quyền lực nhà nước. Bernard Baruch là một trong số ít đó. 

Đầu cơ kiếm tiền và làm chính trị

Bernard Baruch được coi là một trong những nhà đầu cơ vĩ đại nhất ở nửa đầu của thế kỷ trước. Sự đánh giá đó có liên quan trực tiếp đến những phi vụ đầu cơ nổi tiếng tới mức chúng được đưa vào trong mọi cuốn cẩm nang truyền miệng về đầu cơ Baruch là người đã giúp nhiều đời tổng thống Mỹ tổ chức nền sản xuất phục vụ hai cuộc chiến tranh thế giới. Ngày nay, người ta vẫn còn kháo nhau rằng, tướng Paul von Hindenburg, sau này trở thành Quốc trưởng Đức, từng cho rằng “Nước Đức đã bị Baruch đánh bại trong thế chiến thứ nhất” và

trùm Quốc xã Đức Hitler cũng hận Baruch đến tận xương tủy. Baruch giàu có nhờ đầu cơ, nhưng từ thế mạnh về đồng tiền kiếm được nhờ đầu cơ, Baruch gây dựng được vai trò chính trị và nhờ vai trò chính trị ấy mà thành công hơn nữa trong lĩnh vực kinh doanh.

Baruch sinh ra ở Mỹ năm 1870, mất năm 1965. Cha ông là thầy thuốc, gốc Phổ, di cư sang Mỹ, không giàu có nhưng cũng khá giả. Baruch không có hứng thú học hành ngay từ nhỏ mà luôn tìm kiếm khả năng và cơ hội kiếm tiền nhanh. Cũng vì thế mà thế giới đầu cơ coi Baruch là người có năng khiếu đầu cơ bẩm sinh. Năm 21 tuổi, Baruch làm thuê cho một nhà môi giới chứng khoán và chỉ 10 năm sau, nhờ học lỏm mánh lới đầu cơ chứng khoán mà Baruch đã có riêng được 3 triệu USD – một số tiền rất lớn vào thời điểm chuyển giao hai thế kỷ ở Mỹ. Baruch cũng còn là nhà đầu cơ đầu tiên chính thức đưa ra định nghĩa về nhà đầu cơ – vừa để tự vinh danh chính mình, vừa để phản bác lại cách nhìn nhận chung của công luận về nghề đầu cơ. Đó là: “Ngày nay, khái niệm “nhà đầu cơ” bị đánh đồng với “kẻ chơi bạc” hay “phiêu lưu mạo hiểm”. Đầu cơ là từ có gốc La-tin (speculari), có nghĩa là theo dõi và quan sát. Tôi định nghĩa nhà đầu cơ là người nhìn thấy trước những chuyện sẽ xảy ra trong tương lai và hành động có lợi nhất cho mình trước khi chúng xảy ra”. Theo Baruch, đầu cơ không có gì là xấu, không vi phạm pháp luật hay tiêu chí đạo đức, không trái với giá trị văn hóa truyền thống hay quy phạm tiêu chuẩn về ứng xử, mà là tri thức và nghệ thuật, bản lĩnh và năng khiếu.

Trong thế giới đầu cơ đến nay vẫn còn truyền tụng và ngợi ca ba phi vụ đầu cơ lừng danh nhất của Baruch. Lần thứ nhất vào năm 1898. Ngày 3/7/1898, hải quân Mỹ đánh bại hải quan Tây Ban Nha ở Santiago de Cuba. Giống như Mayer Rothschild đã tận dụng cơ hội với trận chiến ở Waterloo, Baruch đoán rằng vì thế mà giá trị cổ phiếu của Mỹ sẽ tăng trong khi giá trị các loại cổ phiếu Châu Âu sẽ giảm. Nhưng vì ở Mỹ, mãi đến ngày hôm sau các sở giao dịch chứng khoán mới hoạt động nên Baruch và các đối tác đã dốc hết tiền ra mua tất cả cổ phiếu Mỹ có thể mua được ở Châu Âu và bán đi tất cả các cổ phiếu Châu Âu. Ngày hôm sau, 4/7/1898, thị trường chứng khoán Mỹ và Châu Âu đã diễn biến đúng như dự đoán của Baruch. Chỉ riêng phi vụ này thôi cũng đã đủ giúp Baruch trở thành một trong những người giàu nhất nước Mỹ thời kỳ đó.

Lần thứ hai là dịp đại khủng hoảng và suy thoái kinh tế thế giới cuối thập kỷ 20 của thế kỷ trước. Baruch vốn đã không có lòng tin vào đồng tiền và dự đoán rằng tất cả các đồng tiền sẽ bị mất giá, thậm chí có đồng tiền chỉ còn là hư danh, nhưng vàng lại luôn có giá và sẽ trở nên có giá hơn trong bối cảnh đó. Baruch đầu cơ vào vàng và cũng lại thắng lớn.

Phi vụ đầu cơ nổi tiếng thứ ba mà hậu thế vẫn còn thán phục đến tận ngày nay là đầu cơ vào chính trị. Làm quen, kết thân với những người có quyền lực và những người có triển vọng quyết định quyền lực ở Mỹ để rồi từ đó tìm kiếm cơ hội kinh doanh có lợi nhất, nhanh nhất, đỡ tốn kém nhất và an toàn nhất cho chính mình là tư tưởng cốt lõi của phương cách đầu cơ này. Năm 1912, Baruch đã đầu cơ như vậy vào Woodrow Wilson, hồi đó mới chỉ là Giáo sư đại học, nhưng sau này trở thành tổng thống Mỹ. Nhờ Wilson mà Baruch trở thành người tổ chức toàn bộ nền kinh tế Mỹ phục vụ cho cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất. Tương tự như vậy đối với tổng thống Roosevelt sau này.

Đảm trách tổ chức và vận hành toàn bộ nền kinh tế Mỹ trong thời gian 2 cuộc chiến tranh thế giới không chỉ giúp Baruch có được vai vế trên chính trường mà còn kiếm về những nguồn lợi khổng lồ. Trong thời chiến, mọi luật lệ đề ra là để phục vụ cho cuộc chiến, mọi tiềm năng của đất nước đều được huy động, và vì kết quả cuối cùng quyết định hết nên mấy ai đã dám chi li soi xét Baruch sử dụng hiệu quả thực sự những tiềm năng ấy của nước Mỹ như thế nào, có thật tất cả dành cho nước Mỹ hay là phần riêng cho mình cũng không nhỏ. Baruch trở thành tỷ phú cũng từ thời kỳ này.

Sau thế chiến thứ hai, vai trò và khả năng của Baruch không còn được cần đến nữa và tổng thống Mỹ Truman không được Baruch coi là có thể tận dụng được nên Baruch rút dần ra khỏi vũ đài chính trị. Dù vậy, Baruch vẫn chấp nhận làm đại diện cho Mỹ trong Ủy ban Năng lượng nguyên tử của Liên Hợp Quốc (LHQ). Ở đó và trên cương vị ấy, Baruch không có cơ hội để đầu cơ, nhưng lại tận dụng nó để làm chính trị. Baruch đưa ra cái gọi là “Kế hoạch Baruch”, giống như một bộ luật cho cả thế giới, trong đó có chuyện cấm sản xuất vũ khí hạt nhân và thành lập một kiểu “cảnh sát thế giới” để kiểm soát việc thực hiện mà không lệ thuộc vào LHQ. Ngày ấy, kế hoạch này đã bị Liên Xô bác bỏ.

Bí quyết kiếm tiền độc đáo

Baruch là tác giả của câu nói rất nổi tiếng trong thế giới đầu cơ: “Có hàng ngàn cách tiêu tiền, nhưng chỉ có 2 cách kiếm tiền. Một là làm việc vì tiền. Hai là để đồng tiền làm việc cho mình”. Soi vào sự nghiệp đầu cơ của Baruch thì thời kỳ đầu là thời kỳ Baruch làm việc để kiếm tiền, nhưng thời kỳ sau là thời kỳ sử dụng đồng tiền làm việc cho mình.

Trong đầu cơ chứng khoán, Baruch luôn tuân thủ một nguyên tắc mà trong hồi ký của mình, Baruch coi đó là một bí quyết đầu cơ thành công, đó là không bao giờ theo đuổi chiến lược bán đỉnh. “Bí quyết của tôi rất đơn giản, tôi luôn bán chúng đi sớm 10%”. Có nghĩa là việc xác định điểm dừng trong đầu cơ không phải thời gian mà ở giá trị, không mạo hiểm đến cùng mà chắc chắn, không được ăn cả ngã về không mà chơi trận nào thắng trận ấy. Bí quyết thành công quan trọng thứ hai của Baruch là tận dụng quan hệ chính trị trong đầu cơ. Baruch không phải là nhà đầu cơ đầu tiên nhận ra rằng, đầu cơ vào chính trị có lợi nhất và an toàn nhất, nhưng chắc chắn ông thuộc về số ít nhà đầu cơ tận dụng triệt để nhất nhân tố chính trị trong hoạt động đầu cơ. Không có nhà đầu cơ nào từ cổ chí kim lại có được giàu sang đồng thời với ảnh hưởng đáng kể tới nền chính trị và kinh tế của một quốc gia trong suốt hơn bốn thập kỷ như Baruch ở Mỹ. Ngày nay, chuyện cũ cứ nhạt nhòa dần dưới lớp bụi phủ của thời gian, nhưng 1.200 bức thư mà 9 vị tổng thống Mỹ cũng như 700 bức thư mà thủ tướng Anh Winston Churchill đã gửi tới Baruch còn lưu giữ được vẫn là bằng chứng về sự thành đạt của một nhà đầu cơ trứ danh trên chính trường.