Hiểu rõ chứng khoán phái sinh, phân biệt với chứng khoán cơ sở

Chứng khoán phái sinh, bên cạnh chứng khoán cơ sở, cũng được rất nhiều nhà đầu tư quan tâm và lựa chọn. Hôm nay, chúng ta hãy cùng chungkhoan.vn tìm hiểu về chứng khoán phái sinh và phân biệt với chứng khoán cơ sở nhé!

Nội Dung Bài Viết

Chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính, giá trị phụ thuộc vào một hay nhiều chứng khoán cơ sở. Mục tiêu của để: giảm thiểu, phân tán rủi ro, bảo vệ lợi nhuận hoặc để sinh lời.

Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là công cụ tài chính: cổ phiếu, trái phiếu… hoặc hàng hóa: nông sản, kim loại…

Chứng khoán phái sinh được phân ra thành 4 loại chính:

Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước ngay ở thời điểm hiện tại.
Hợp đồng tương lai: là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm nhất định trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.
Hợp đồng hoán đổi: Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.

Tại Việt Nam, hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch.

Đặc điểm của chứng khoán phái sinh

Ưu điểm	Nhược điểm
Đòn bẩy cao.	Rủi ro cao.
Có thể lời trong cả 2 chiều tăng/giảm của thị trường.	Cần dành nhiều thời gian để quan sát biến động của thị trường.
Rủi ro cho nhà đầu tư nhỏ lẻ được hạn chế vì sự ra đời của sở giao dịch, trung tâm lưu ký, thanh toán bù trừ.

Nhìn chung, chứng khoán phái sinh dành cho các nhà đầu tư dày dặn kinh nghiệm và dám chấp nhận rủi ro cao.

Phân biệt với chứng khoán cơ sở

Tiêu chí	Chứng khoán cơ sở	Chứng khoán phái sinh
Thị trường giao dịch	Giao ngay: sau khi kết thúc giao dịch, bên mua tiếp nhận quyền sở hữu.	Giao tương lai: Bên mua/ bên bán thống nhất mức giá, khối lượng và thực hiện chuyển giao tiền/hàng/khoản chênh lệch vào ngày đáo hạn.
Số lượng phát hành/niêm yết	Giới hạn, tùy thuộc vào tổ chức phát hành.	Không giới hạn, phụ thuộc vào cung cầu của nhà đầu tư.
Nghĩa vụ bên bán	Sau khi đã giao chứng khoán cơ sở là hết nghĩa vụ.	Có nghĩa vụ từ khi mở vị thế đến khi đóng vị thế hoặc tất toán hợp đồng.
Ký quỹ	100% tiền mua, 100% chứng khoán bán.	Người mua/bán bắt buộc phải có một phần giá trị ký quỹ để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán
Bán khống	Không được phép thực hiện.	Tham gia vị thế bán mà không cần có tài sản cơ sở.
Ngày giao dịch cuối cùng	Ngay trước khi chứng khoán cơ sở hủy niêm yết.	Ngày cuối cùng mà một hợp đồng được giao dịch trong tháng đáo hạn của hợp đồng đó. Hết ngày giao dịch cuối cùng, tất cả các vị thế đang nắm giữ đối với hợp đồng đáo hạn sẽ được thanh toán, hợp đồng này sẽ hủy và được thay thế bằng mã hợp đồng tương lai có thời điểm đáo hạn mới.
Chu kỳ thanh toán	Sau khi mua chứng khoán tại ngày T, nhà đầu tư có thể bán chứng khoán sau T+2.	Lãi/lỗ được xác định hàng ngày, nhà đầu tư muốn tiếp tục nắm giữ vị thế phải đạt mức ký quỹ quy định.
Hình thức thanh toán	Chuyển giao vật chất: bên bán có nghĩa vụ giao chứng khoán để chuyển cho bên mua.	Chủ yếu chuyển giao bằng tiền. Ít sử dụng hình thức chuyển giao vật chất, nếu có thì chỉ diễn ra vào thời điểm thanh toán cuối cùng đối với hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ.
Phương thức sinh lời	Nhà đầu tư sẽ kỳ vọng công ty kinh doanh hiệu quả, giá tăng từ đó được chia cổ tức.	Với Hợp đồng tương lai, nhà đầu tư sẽ không được trả cổ tức mà sẽ kiếm lợi nhuận từ chỉ số tạo ra dựa trên tài sản cơ sở. Khi chỉ số tăng, hợp đồng tương lai tăng nhà đầu tư sẽ bán hợp đồng để kiếm lời.